اندومتریوز موجب نازایی زنان است؛ این جمله شاید نگران‌کننده باشد، اما حقیقتی است که بسیاری از زنان بدون آگاهی با آن زندگی می‌کنند. آندومتریوز یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن زنان در سنین باروری است که اغلب با درد شدید دوران قاعدگی و مشکلات ناباروری همراه است. در این بیماری، بافتی مشابه بافت داخلی رحم در خارج از رحم رشد می‌کند؛ معمولاً در تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و بافت‌های لگنی. همین بافت اضافه در موقعیت غیر طبیعی، منجر به التهاب، چسبندگی اندام‌های تناسلی و در نهایت اختلال در باروری می‌شود. بسیاری از زنانی که سال‌ها تلاش ناموفق برای بارداری دارند، پس از بررسی دقیق متوجه می‌شوند که دلیل اصلی، آندومتریوز نهفته است.
آندومتریوز چگونه باعث نازایی می‌شود؟
آندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های مشابه بافت اندومتر (پوشش داخلی رحم) در مکان‌هایی خارج از رحم شروع به رشد می‌کنند. این سلول‌ها در پاسخ به تغییرات هورمونی ماهانه، مانند آندومتر طبیعی، رشد کرده، خونریزی می‌کنند اما چون راه خروجی ندارند، در بافت‌ها باقی مانده و باعث التهاب مزمن، ایجاد کیست و چسبندگی میان اندام‌های لگنی می‌شوند. این روند می‌تواند مسیر لوله‌های فالوپ را مسدود کند، عملکرد تخمدان‌ها را مختل سازد یا مانع لانه‌گزینی جنین در رحم گردد. حتی در مواردی که لوله‌ها باز باشند، التهاب ناشی از آندومتریوز محیط رحم را برای بارداری نامناسب می‌کند.
اگر با علائم آزاردهنده آندومتریوز مانند دردهای مزمن لگنی، قاعدگی‌های دردناک یا مشکلات ناباروری روبه‌رو هستید، دکتر مژگان جامعی، جراح و متخصص باتجربه زنان، زایمان و نازایی، با دانش تخصصی در زمینه تشخیص و درمان آندومتریوز در کنار شماست. با بهره‌گیری از جدیدترین روش‌های درمانی، از جمله لاپاراسکوپی پیشرفته و برنامه‌ریزی برای بارداری، دکتر جامعه‌ای آماده است تا مسیر درمانی مؤثری برای بهبود کیفیت زندگی و باروری شما فراهم کند. همین حالا برای مشاوره تخصصی وقت رزرو کنید و یک قدم به زندگی بدون درد و بارداری موفق نزدیک‌تر شوید.
درمان آندومتریوز و افزایش شانس بارداری
درمان آندومتریوز بسته به شدت بیماری و تمایل به بارداری، متفاوت است. در موارد خفیف، استفاده از داروهای ضدالتهاب، تنظیم هورمون‌ها یا قرص‌های جلوگیری از بارداری می‌تواند موثر باشد. در موارد متوسط تا شدید، جراحی لاپاراسکوپی برای برداشتن بافت‌های آندومتر خارج از رحم توصیه می‌شود.
برای زنانی که قصد بارداری دارند، درمان هدفمند شامل تحریک تخمک‌گذاری، لقاح مصنوعی (IVF) یا ترکیب جراحی و روش‌های کمک‌باروری می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد. مهم است بدانیم که درمان به‌موقع آندومتریوز می‌تواند از پیشرفت بیماری و آسیب دائمی به سیستم تولید مثل جلوگیری کند.
روش‌های درمان ناباروری در آندومتریوز
۱. درمان دارویی (برای موارد خفیف یا مقدماتی)
در موارد خفیف، تنظیم سیکل قاعدگی با استفاده از داروهای هورمونی (مانند قرص ضدبارداری، آنالوگ‌های GnRH یا پروژستین‌ها) می‌تواند علائم بیماری را کاهش دهد، اما این روش بیشتر برای مدیریت درد مفید است تا افزایش باروری. معمولاً بعد از کنترل علائم، درمان باروری با داروهای تحریک تخمک‌گذاری آغاز می‌شود.
۲. جراحی لاپاراسکوپی
در زنانی که دچار چسبندگی لگنی، اندومتریوما (کیست تخمدانی) یا انسداد لوله‌ها هستند، جراحی لاپاراسکوپی یکی از موثرترین درمان‌ها است. در این روش، ضایعات اندومتریوز برداشته، کیست‌ها تخلیه و چسبندگی‌ها ترمیم می‌شود. شواهد نشان می‌دهد که پس از این جراحی، شانس بارداری طبیعی به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد، به‌ویژه در موارد متوسط تا شدید.
۳. تلقیح داخل رحمی (IUI)
در برخی موارد خفیف تا متوسط، پس از درمان اولیه و بدون انسداد لوله‌ها، از IUI استفاده می‌شود. در این روش، اسپرم آماده‌سازی‌شده مستقیماً به داخل رحم تزریق می‌شود. IUI می‌تواند در زنانی که تخمک‌گذاری طبیعی دارند اما در بارداری دچار مشکل هستند، مؤثر باشد.
بیشتر بخوانید: سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
۴. لقاح خارج رحمی (IVF)
در زنانی با آندومتریوز پیشرفته، ذخیره تخمدانی کم، شکست درمان‌های ساده یا سن بالا، IVF معمولاً گزینه اصلی است. در IVF، تخمک از تخمدان خارج شده و در آزمایشگاه با اسپرم ترکیب می‌شود، سپس جنین به رحم انتقال داده می‌شود. این روش کمک می‌کند تا موانع لگنی و چسبندگی‌ها دور زده شود و شانس بارداری افزایش یابد.
۵. فریز تخمک یا جنین (برای آینده‌نگری باروری)
برای زنانی که هنوز قصد بارداری ندارند ولی به آندومتریوز مبتلا هستند، انجماد تخمک یا جنین می‌تواند یک گزینه ارزشمند باشد، به‌ویژه اگر خطر کاهش ذخیره تخمدانی وجود داشته باشد. این روش شانس باروری در آینده را حفظ می‌کند.
ارتباط آندومتریوز با نازایی؛ چه باید بدانیم؟
- آندومتریوز یکی از سه علت اصلی نازایی در زنان است
- شدت بیماری با میزان اختلال در باروری رابطه مستقیم دارد
- حتی آندومتریوز خفیف نیز می‌تواند محیط رحم را برای بارداری نامناسب کند
- درمان و کنترل آن می‌تواند شانس باروری را تا چند برابر افزایش دهد
- مشاوره تخصصی با پزشک زنان یا نازایی برای همه زنان با سابقه قاعدگی دردناک توصیه می‌شود
نکات مهم برای زنان مبتلا به آندومتریوز
زنان مبتلا به آندومتریوز باید سبک زندگی خود را نیز مدیریت کنند. تغذیه ضدالتهابی، فعالیت بدنی منظم، کنترل استرس و پیگیری دوره‌ای وضعیت بیماری با پزشک متخصص، نقش مهمی در کنترل علائم و افزایش شانس بارداری دارد. بسیاری از زنان با مدیریت اصولی بیماری و پیروی از روش‌های درمانی مناسب، توانسته‌اند بارداری موفق را تجربه کنند. همچنین توجه به سلامت روان در کنار درمان‌های فیزیکی، در این مسیر اهمیت بالایی دارد.
راه‌های تاثیر گذار آندومتریوز در ناباروری
آندومتریوز از راه‌های مختلفی می‌تواند بر باروری زنان تأثیر بگذارد. تأثیر آن تنها به وجود بافت‌های نابجای آندومتر محدود نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای از تغییرات پیچیده التهابی، هورمونی و ساختاری را در دستگاه تناسلی ایجاد می‌کند که درکل به نازایی می‌انجامد:
التهاب مزمن لگنی
بافت آندومتر نابجا در طول چرخه قاعدگی فعال است و خونریزی می‌کند. این امر باعث تحریک سیستم ایمنی و آزاد شدن مواد التهابی مانند پروستاگلاندین‌ها، سیتوکین‌ها و فاکتورهای رشد می‌شود. این ترکیبات محیط رحم و تخمدان را برای لقاح و رشد جنین نامناسب می‌کنند.
اختلال در عملکرد تخمدان و تخمک
آندومتریوز اغلب باعث تشکیل کیست‌های اندومتریوما روی تخمدان می‌شود. این کیست‌ها می‌توانند ذخیره تخمدانی (تعداد و کیفیت تخمک‌ها) را کاهش دهند. همچنین، التهاب و استرس اکسیداتیو در بافت تخمدان باعث آسیب به فولیکول‌ها و افت کیفیت تخمک می‌شود.
چسبندگی و انسداد لوله‌های فالوپ
بافت‌های آندومتر باعث ایجاد چسبندگی در لگن و اطراف لوله‌های فالوپ می‌شوند. این چسبندگی‌ها می‌توانند مسیر حرکت تخمک و اسپرم را مسدود کنند یا مانع رسیدن تخمک لقاح‌یافته به رحم شوند، که نهایتاً از لقاح یا لانه‌گزینی جلوگیری می‌کند.
اختلال در لانه‌گزینی جنین
در زنان مبتلا به آندومتریوز، پوشش داخلی رحم ممکن است برای لانه‌گزینی مناسب نباشد. تغییرات در بیان ژن‌های خاص (مانند HOXA10) و سطوح پروژسترون باعث کاهش «پذیرندگی اندومتر» می‌شود، که مانع اتصال موفق جنین به دیواره رحم خواهد شد.
ایجاد آنتی‌بادی علیه سلول‌های جنسی
در برخی موارد، آندومتریوز می‌تواند پاسخ ایمنی نابجا ایجاد کند؛ یعنی بدن علیه اسپرم، تخمک یا حتی جنین آنتی‌بادی تولید کرده و مانع باروری طبیعی شود.
اختلالات هورمونی
آندومتریوز می‌تواند تعادل هورمونی را به‌هم بزند، به‌ویژه مقاومت به پروژسترون و تولید بیش‌ازحد استروژن که هر دو نقش مهمی در رشد طبیعی آندومتر و تخمک‌گذاری دارند. این اختلالات موجب نارسایی در چرخه‌های طبیعی تخمک‌گذاری می‌شوند.
نقش آندومتریوز در کاهش باروری
در زنان سالم، لقاح طبیعی تخمک و اسپرم در لوله‌های فالوپ رخ می‌دهد و سپس جنین به رحم منتقل شده و لانه‌گزینی انجام می‌شود. در آندومتریوز، به دلیل التهاب مزمن، چسبندگی‌های لگنی و اختلال در عملکرد تخمدان‌ها و لوله‌ها، این روند طبیعی با اختلال مواجه می‌شود. محیط التهابی لگن مانع از لقاح مؤثر یا لانه‌گزینی جنین می‌شود. همچنین، عملکرد غیر طبیعی اندومتر (پوشش داخلی رحم) نیز احتمال موفقیت بارداری را کاهش می‌دهد.
ارزیابی اولیه قبل از شروع درمان
پیش از انتخاب درمان، ارزیابی کامل وضعیت بیمار ضروری است. این ارزیابی شامل معاینه بالینی، سونوگرافی واژینال، آزمایش‌های هورمونی و در برخی موارد، لاپاراسکوپی تشخیصی می‌باشد. شدت بیماری (خفیف، متوسط یا شدید)، سن زن، مدت زمان ناباروری و سلامت همسر نیز در انتخاب مسیر درمانی نقش دارند.
تاثیر بارداری بر آندومتریوز
جالب است بدانید که در بسیاری از زنان، بارداری باعث کاهش علائم آندومتریوز می‌شود. زیرا در دوران بارداری، سیکل قاعدگی متوقف شده و سطح پروژسترون بالا می‌رود، که این تغییرات هورمونی باعث مهار رشد بافت اندومتر می‌شود. البته این اثر موقتی است و ممکن است پس از زایمان یا بازگشت قاعدگی، علائم دوباره ظاهر شوند.
نتیجه‌گیری
در پایان باید گفت اندومتریوز موجب نازایی زنان است اما به معنای ناباروری قطعی نیست. شناسایی به‌موقع، درمان صحیح و پیگیری مستمر با همکاری متخصص می‌تواند به طور چشمگیری شانس بارداری را افزایش دهد. بسیاری از زنان با وجود اندومتریوز، با درمان مناسب توانسته‌اند مادر شوند. مهم آن است که علائم را جدی بگیرید و از مشاوره پزشکی غافل نشوید. آگاهی، امید و اقدام، کلید مقابله با اثرات این بیماری پنهان است.